حسابرسی رعایت

حسابرسی رعایت، بررسی جامعی بر روی عملکرد یک سازمان انجام می‌دهد تا مشخص کند که آیا این سازمان از دستورالعمل‌های نظارتی پیروی می‌کند یا خیر. در نهایت، گزارشی ارائه می‌شود که قدرت، صحت، توجه به جزئیات، سیاست‌های امنیتی، کنترل دسترسی کاربر و روش‌های مدیریت ریسک آن سازمان را با توجه به استانداردهای حسابرسی رعایت، ارزیابی می‌کند. آنچه در حسابرسی رعایت، به طور دقیق بررسی می‌شود، به این موضوع بستگی دارد که این سازمان دولتی است یا خصوصی، با چه نوع داده‌هایی سر و کار دارد و آیا به انتقال یا ذخیره سازی داده‌های حساس مالی می‌پردازد یا خیر؟
آنچه دقیقاً در حسابرسی رعایت یا انطباق مورد بررسی قرار می گیرد بسته به اینکه یک سازمان دولتی است یا خصوصی ، چه نوع داده هایی را اداره می کند و اگر اطلاعات مالی حساس را منتقل یا ذخیره کند ، متفاوت است. بر همین اساس نیز حسابرسی رعایت، به طور کلی شامل بررسی‌های برای حصول اطمینان از رعایت قوانین و مقررات در اسناد، مدارک مالی و فرایندهای گوناگون سازمان‌ها صورت می‌گیرد.

حسابداری رعایت، مشخص می‌کند که هر رویه و یا فرایند درون سازمانی، از قوانین مربوطه پیروی کرده‌است یا خیر. حال اگر در این میان، مقررات و الزامات این فرایند نقض شده‌باشند، حسابرس باید علت نقض قوانین را تعیین کرده و با ارائه توصیه‌ها و پیشنهاداتی، به سازمان کمک کند تا از بروز انحرافات گوناگون در آینده شرکت جلوگیری کنند. ممکن است این سوال برای شما نیز بوجود آمده باشد که این قوانین و استانداردها، چگونه تعریف می‌شوند؟ تمامی این قوانین و مقررات، از سوی خود سازمان یا دیگر نهادها، برای موسسات مالی تعریف می‌شوند. البته، برخی دیگر از قوانین نیز وجود دارند که توسط خود شرکت یا سازمان تعریف و به کار بسته می‌شوند.
یکی از اصلی‌ترین خصوصیات حسابداری مدیریت، در شیوه ارزیابی آن است که حسابرس از نسبت عدم رعایت استانداردها به رعایت استانداردها استفاده می‌کند تا در نهایت تصمیم گیرد که آیا فرایندها با استانداردهای تعریف شده، تطابق دارند یا خیر. از نسبت ذکر شده با نام درصد عدم رعایت مقررات یاد می‌کنند و حسابرس با بیان آن و مواردی که در طول فرایندها و رویه‌های داخل ساختمان رعایت نشده‌اند، خطرات احتمالی که از عدم رعایت این مقررات ناشی می‌شوند را توضیح داده و پیشنهادهایی برای آینده نیز خواهد داشت.
حسابداری رعایت، در قرن بیستم و همزمان با رشد فزاینده مشاغل و فعالیت‌های گوناگون تولیدی در پی انقلاب صنعتی در اروپا که موجب شد تا شرکت‌ها و دولت‌ها، برای اداره و هدایت کردن فرایندهای کسب و کارهایشان تلاش کنند، معرفی شد.

حسابرسان خارجی، برای اجرای حسابرسی رعایت در یک سازمان، ابتدا جلسه‌ای با نمایندگان شرکت و برگزار می‌کنند تا چک لیستی از قوانین و مقرراتی که باید رعایت می‌شده‌اند، دستورالعمل‌ها و دامنه حسابرسی را از پیش تعیین کنند. در ادامه، حسابرس به بررسی عملکرد کارکنان می‌پردازد، فریندها و روندهای کنترل داخلی را مطالعه می‌کند، اسناد را ارزیابی و از نظر انطباق و رعایت در بخش‌های مختلف نیز آنها را بررسی می‌کند. حسابرسان رعایت، معمولاً از اعضای هیئت مدیره و مدیران فناوری اطلاعات سوالاتی می‌پرسند که ممکن است شامل مواردی همچون:

• چه کاربرانی و در چه زمانی به سیستم افزوده شده‌اند؟
• چه کسانی شرکت را ترک کرده‌اند؟
• آیا شناسه کاربری این افراد لغو شده‌است یا خیر؟
• کدام مدیران بخش فناوری اطلاعات به نقاط و بخش های بحرانی سیستم دسترسی دارند؟

و غیره باشد.

مدیران و سرپرستان بخش فناوری اطلاعات نیز می‌توانند با استفاده از امکاناتی همچون ثبت وقایع و نرم افزارهای مدیریت تغییرات قوی برای ردیابی و مستندسازی احراز هویت و کنترل در سیستم های IT خود، برای حسابرسی رعایت آماده شوند.
در ادامه، حسابرسان به بررسی فرایندهای رعایت کسب و کار می‌پردازند و گزارشات لازم را نیز تهیه می‌کنند. حسابرس رعایت، در گزارشات خود به رهبران شرکت، جزئیاتی در ارتباط با میزان انطباق، رعایت و پایبندی آن سازمان یا شرکت به استانداردها و قوانین و همچنین هرگونه تخلف و یا پیشنهاداتی در خصوص بهبود وضعیت آنها را ارائه می‌کنند. این گزارش نیز در نهایت، به طور عمومی منتشر می‌شود

همانطور که پیشتر اشاره کردیم، حسابرسی رعایت، معمولا توسط حسابرس داخلی انجام می‌شود. اما ممکن است گاهی اوقات نیز در شمار خدمات حسابرسی که توسط حسابرسان خارجی ارائه می‌شوند، قرار گیرد. چرا که در برخی مواقع، حسابرس داخلی به دلایلی همچون عدم دسترسی به منابع و یا ناتوانی در ارائه خدمات، قادر به خدمات رسانی نیست. در چنین شرایطی، سازمان از شرکت‌ها و موسسات مالی دیگری کمک می‌گیرد تا امور حسابرسی خود را انجام دهد. پس از انجام حسابرسی، گزارش حسابرسی رعایت، به بخش یا بخش‌های مربوطه، مدیر عامل و مدیر مالی آن سازمان اعلام می‌شود. نتیجه گزارش نیز مستقیما به هیئت مدیره و کمیته حسابرسی یا حسابداری سازمان ارائه می‌شود.
بخش حسابرسی داخلی در هر سازمان، یک دپارتمان مستقل است که تحت نظارت مستقیم کمیته حسابرسی و حسابداری آن سازمان فعالیت می‌کند. برای شرکت‌های بزرگ، ماموران ویژه‌ای برای حسابرسی رعایت استخدام می‌شوند که هر واحد، بخش یا دپارتمان آن سازمان را وادار می‌کنند تا مطابق با رویه‌ها، سیاست‌ها، قوانین و مقررات از پیش تعریف شده، به اجرای حسابرسی بپردازند. این ماموران، خود کسانی هستند که پیشتر به اجرای حسابرسی رعایت مشغول یا به عبارت بهتر، حسابرس رعایت بوده‌‌اند.
حسابرسی، به این معناست که شخصی به عنوان حسابرس، نظر خود را در خصوص روش‌های به کار رفته در امور حسابداری و صحت صورت‌های مالی بیان می‌کند. بدین ترتیب، حسابرس به بررسی دفاتر، اسناد، مدارک، سیستم و تمامی ارکان حسابداری یک شرکت می‌پردازد و در نهایت با مدارک و مستنداتی که در طول فرایند حسابرسی جمع آوری کرده، تایید می‌کند که یک سازمان یا شرکت، حق مالکیت بر بدهی‌ها و دارایی‌های منتشر شده در ترازنامه را دارد یا خیر. بنابراین، افرادی همچون حسابداران رسمی، دولتی و تمامی کارکنان واحدهای اقتصادی، قادر به اجرای حسابرسی رعایت هستند.

حسابرسی داخلی، نوعی حسابرسی است که:

• توسط حسابرسان و کارمندان یک شرکت انجام می‌شود.
• هدف از اجرای آن، سنجش خطرات کلی در انطباق صورت‌ها و اسناد مالی، امنیت فعالیت‌های مالی و تعیین اینکه آیا شرکت از دستورالعمل‌های داخلی خود پیروی می‌کند، یا خیر است.
• در طول سال مالی صورت می‌گیرد و اعضای هیئت مدیره می‌توانند از گزارش آن برای شناسایی بخش‌هایی که نیاز به بهبود و رسیدگی دارند، استفاده کنند.
• حسابرسی داخلی اهداف شرکت را در برابر خطرات استراتژیک و بازدهی احتمالی می‌آزماید.

در مقابل، حسابرسی خارجی، نوعی حسابرسی رعایت رسمی است که توسط اشخاص ثالث و حسابرسانی خارج از شرکت یا سازمان انجام می‌شود و از قالب خاصی پیروی می‌کند که براساس مقررات رعایت ارزیابی می‌شود. در حسابرسی رعایت، گزارش حسابرس توسط نهادهای نظارتی برای ارزیابی جریمه‌های احتمالی برای عدم رعایت قانون و یا توسط هیئت مدیره سازمان، برای اثبات رعایت قوانین و مقررات از سوی مجموعه، به کار برده می‌شود. حسابرس رعایت خارجی، احتمالا از حسابرسی داخلی برای ارزیابی بیشتر انطباق و تلاش‌های مدیریت ریسک نظارتی استفاده کند.

حسابرسان رعایت، باید متخصصانی مجهز به مهارت‌های خاص باشند که قادر به جستجوی انواع موضوعات بوده، از قوانین و استانداردهای آن حوزه پیروی کنند و موارد تخطی از قوانین و مقررات را نیز تشخیص دهند. آنها همچنین باید بتوانند از دانشی که دارند، در شرایط گوناگون و به نحو احسن استفاده کرده و ابزارهای حسابرسی رعایت را در سازمان‌ها و بخش‌های مالی به کار گیرند. محیطی که حسابرس رعایت در آن فعالیت می‌کند، دارای قوانین، مقررات و استانداردهای خاصی است. بنابراین حسابرس باید بتواند در این محیط به خوبی جای گرفته و تطابق یا عدم تطابق رویه‌ها و انواع فرایندها را تعیین کند.

به طور کلی، حسابرسی رعایت، ممیزی خود را در برابر برخی موارد به شرح زیر انجام می‌دهد:

قانون و مقررات محلی

سازمان باید اطمینان حاصل کند که مطابق با قانون و قوانین مرتبط عمل می‌کند. چرا که کسب و کار هر سازمان، ممکن است به تنظیم روش‌ها یا فرآیندهایی متناسب و یا مشاور حقوقی برای تصمیم گیری، نیاز داشته باشد. در این صورت، اطمینان از رعایت تمامی قوانین و مقررات، ضروری است تا جرائم احتمالی تا حد امکان کاهش یافته و روال صحیحی که مطابق با قانون باشد، اجرا شود. از سوی دیگر، هر کسب و کاری به بخش حسابرسی داخلی نیاز دارد تا به بررسی اینکه آیا انطباق کافی با الزامات قانونی را دارد یا خیر، بپردازد. حسابرس داخلی نیز برای انجام این بررسی، باید ارزیابی معناداری بر روی رویه‌های داخلی، فرآیندها و همچنین اسناد رسمی و مالی سازمان داشته باشد.

مقررات و چارچوب مربوط به کسب و کار

حسابرس رعایت، علاوه بر بررسی این موضوع که آیا سازمان، برخلاف قوانین و مقررات محلی خود رفتار کرده یا خیر، باید به بررسی عملکرد سازمان و انطباق آن با مقررات و چارچوب‌های مربوط به حوزه تجارت و کسب و کار آن نهاد نیز بپردازد. حسابرس رعایت، همچنین باید توجه کند که آیا اقدامات فعلی این سازمان نیز با رعایت کامل این الزامات اجرا می‌شوند یا خیر. در صورت عدم رعایت این الزامات، حسابرس باید با بخش‌های مرتبط و همچنین رئیس بخش اجرایی صحبت کرده و پیشنهادات لازم را به آنها ابلاغ نماید. تمامی یافته‌های حسابرس در نهایت باید برای اعمال اقدامات لازم به کمیته حسابرسی و هیئت مدیره گزارش شوند.

سیاست‌ها، رویه‌ها و فرایندهای سازمان

حسابرس رعایت، باید به حسابرسی سیاست‌های داخلی، رویه‌ها و فرایندهای داخلی سازمان نیز بپردازد. چرا که خط مشی، سیاست‌ها و رویه‌های داخلی سازمان، برای رشد پایدار آن سازمان بسیار مهم و حیاتی هستند. عدم رعایت خط مشی و رویه‌های داخلی، می‌تواند به اتلاف وقت و منابع سازمان منجر شود. حسابرسی رعایت، می‌تواند توسط حسابرس انطباق یا رعایت و گاهی نیز توسط حسابرسان داخلی انجام شود. یک شرکت بزرگ، دارای بخش‌های انطباق است که عملکرد آنها از بخش‌های حسابرسی داخلی، متمایز است.

پیشتر اشاره کردیم که حسابرسی رعایت، می‌تواند توسط حسابرسان داخلی و خارجی سازمان صورت گیرد. حسابرسان داخلی، پیش از حسابرسی خارجی اجرا می‌شود تا ابتدا تمامی مشکلات و نواقص احتمالی شناسایی شد و اصلاحات لازم نیز روی آنها انجام شوند. همچنین این امکان وجود دارد که حسابرسان رعایت خارجی، از همکاران حسابرس رعایت داخل سازمان درخواست کنند تا تمامی اقدامات انجام شده را مکتوب کنند. این کار موجب می‌شود تا اقدامات و تلاش‌های حسابرسان داخلی برای اصلاح انحرافات و نواقص موجود، به طور صادقانه اعلام شوند.

کدام سازمان‌ها ملزم به اجرای حسابرسی رعایت هستند؟

حسابرسی رعایت، تنها مختص شرکت‌های دولتی نیست، بلکه دیگر موسسات و شرکت‌های خصوصی نیز می‌توانند به اجرای حسابرسی رعایت بپردازند.

حسابرسی رعایت، چه از سوی حسابرسان داخلی (از داخل سازمان) و چه از سوی حسابرسان خارجی (که از دیگر ارگان‌ها و موسسات مالی به اجرای امور حسابرسی می‌پردازند) به سازمان‌ها کمک می‌کند تا نقاط ضعف و قوت خود در فرایندهای انطباقی نظارتی را شناسایی کرده و مسیرهای مختلفی برای پیشرفت آن سازمان آشکار می‌سازد. در برخی موارد، راهنمایی‌ها و توصیه‌هایی که در گزارشات حسابرسی ارائه می‌شوند، می‌توانند علاوه بر بروز مشکلات یا جرایم احتمالی مبنی بر عدم رعایت قوانین، به کاهش خطر و ریسک نیز کمک کنند. به طور کلی، حسابرسی رعایت، به شرح خلاصه‌ای از فرایندهای کسب و کار داخلی سازمان که می‌توانند با تغییر مقررات و الزامات، تغییر کرده و یا بهبود یابند، می‌پردازد.

به عنوان مثال، زمانی که یک شرکت، مقررات سازمان محیط زیست را نقض می‌کند، حسابرسی رعایت آن را ملزم می‌سازد تا به رعایت قوانین بپردازد. بنابراین اگر، حسابرسی به صورت دوره‌ای و پیوسته صورت گیرد، می‌توان اطمینان حاصل کرد که آن سازمان، در خصوص رعایت قوانین و مقررات، پیشرفت کرده‌است. در این راستا نیز می‌توان به این مثال اشاره کرد که اگر یک کارخانه تولید گچ، روی دستگاه‌های خود فیلترهای مناسبی نصب نکرده باشد، موجب می‌شود تا غبار گچ در اطراف کارخانه پخش شود. اما اگر حسابرسی رعایت، به طور منظم بر روی فرایندها و رویه‌های این کارخانه اجرا شود، کارخانه را ملزم به رعایت قوانین خواهد کرد.

پیشتر دیدیم که حسابرسی رعایت، نوعی از خدمات حسابرسی است که عملکرد یا رویه آن، عمدتاً معطوف به انطباق نهاد یا سازمان با قوانین محلی، مقررات، استانداردها و دیگر قوانین مربوط است. این حسابرسی همچنین به بررسی این موضوع می‌پردازد که آیا یک واحد تجاری یا سازمان مالی، از قوانین، مقررات، استانداردها، سیاست‌ها، تصمیمات و رویه‌های داخلی خود پیروی می‌کند یا خیر. هر نهادی ملزم به رعایت قوانین و مقررات داخلی و محلی است و در غیر اینصورت، با مجازات یا جریمه روبرو می‌شود.

حسابرس رعایت، همه فرایندها و رویه‌های یک سازمان را بررسی می‌کند تا نواقص احتمالی را کشف کرده و با بررسی میزان تلاش سازمان برای تحقق قوانین و مقررات، پیشنهادات و توصیه‌هایی را در گزارش نهایی اعلام می‌دارد. این گزارشات، نقش مهمی در جایگاه سازمان خواهند داشت. چرا که به طور کامل تمام نواقص، علت ایجاد و پیامدهای آنها را مورد بررسی قرار می‌دهد و اگر مدیر دقیق و زبده‌ای به مطالعه آن بپردازد، خواهد توانست تا مجموعه خود را به درستی رهبری کرده و نواقص موجود را نیز برطرف سازد.